Prawa autorskie majątkowe przysługują twórcy przez całe życie i mają chronić twórcę przed bezprawnym wykorzystaniem tworów jego umysłu. To oznacza, że utwory objęte prawami autorskimi nie mogą być wykorzystane w żaden sposób poza użytkiem własnym bez zgody autora, która polega zazwyczaj na wykupieniu licencji, a nawet częściowe wykorzystanie utworu bez licencji może być uznane za plagiat. Prawom autorskim podlegają wszelkie utwory o charakterze indywidualnym np. utwory muzyczne, literackie, czy filmy. Jednak wiele utworów jest dostępnych na domenie publicznej, umożliwiając wykorzystanie ich w różnych celach. Domena publiczna – co to? Jak korzystać z domeny publicznej? Co to jest domena publiczna?
Zobacz: Co to jest Risograf i do czego służy?
Co to jest domena publiczna?
Domena publiczna nie jest określeniem prawnym, a jedynie określenie na utwory nieobjęte prawami autorskimi. Co to znaczy domena publiczna? Prawo autorskie do utworu trwa od momentu stworzenia dzieła aż do 70. lat po śmierci autora. Po jego wygaśnięciu utwór automatycznie trafia do domeny publicznej, a to oznacza, że dany wytwór nie podlega już ochronie i każdy może go dowolnie wykorzystywać oraz rozpowszechniać również w celach komercyjnych. Co ważne, podczas liczenia 70. lat ochrony własności intelektualnej nie jest brana pod uwagę dokładna data śmierci (dzień i miesiąc), a jedynie rok. To oznacza, że autorskie prawa majątkowe wygasają 31 grudnia, a Dzień Domeny Publicznej obchodzony jest 1 stycznia każdego roku – to wtedy trafia do niej ponad 1000 utworów różnego rodzaju, których autorzy zmarli 70 lat wcześniej. Co to jest domena publiczna? Jak wskazano wcześniej, jest to po prostu zbiór wszystkich dzieł, dla których majątkowe prawa autorskie nie obowiązują. Są to więc utwory, które spełniają jeden z następujących warunków:
- autor zmarł co najmniej 70 lat wcześniej;
- autor zrzekł się majątkowych praw autorskich;
- utwory, które nigdy nie podlegały ochronie prawa autorskiego np. ustawy, proste informacje prasowe, czy utwory o zbyt niskiej wartości twórczej.
Trzeba też pamiętać, że nie zawsze ochrona prawa autorskiego dotyczy autora. W przypadku filmów i innych utworów, które odznaczają się dużą liczbą współtwórców (scenarzysta, reżyser, kompozytor itp.), dzieło trafia do domeny publicznej, gdy minie 70 lat od śmierci najpóźniej zmarłego z głównych twórców. Z kolei utwory w przypadku, których autor nie jest znany, liczone jest 70 lat od pierwszej, znanej daty jego rozpowszechnienia. Tłumaczone na inne języki twory literackie również podlegają ochronie majątkowej praw autorskich i mogą one trafić do domeny publicznej dopiero po 70. latach od śmierci tłumacza.
Do czego służy domena publiczna?
Co to znaczy domena publiczna dla użytkowników? Domena publiczna umożliwia sprawdzenie, czy dany utwór podlega majątkowej ochronie praw autorskich, co jest jednoznaczne z możliwością jego wykorzystania w dowolny sposób i w dowolnym celu, również zarobkowym. Taki utwór można zremiksować, przekształcić, wykorzystać fragmenty lub publikować w całości (np. książki w wydawnictwach). Trzeba jednak pamiętać, że osobiste prawa autorskie są niezbywalne i przysługują autorowi na zawsze, a to oznacza, że przy korzystaniu z jego utworu trzeba podać autora (imię i nazwisko lub pseudonim) tak, aby odbiorca mógł łatwo zdefiniować faktycznego autora. Domena publiczna wykorzystywana jest do reklam, pobierania książek, wierszy, czy utworów muzycznych. Dzieła sztuki, a szczególnie obrazy często wykorzystywane są na wzorach koszulek, a muzyka w reklamach i filmach.
Zobacz: Falcerka co to jest i do czego służy?
Jak sprawdzić, czy coś jest w domenie publicznej?
Dla ułatwienia powstał Znak Domeny Publicznej – przekreślone „C” w kółku z dopiskiem „PUBLIC DOMAIN”, które ułatwia identyfikację utworów ogólnodostępnych. Co ważne, znak ten może wykorzystywać każdy, kto wie, że dane dzieło należy do domeny publicznej. W przypadku większości dzieł literackich, muzycznych i malarstwa można też sprawdzić datę śmierci autora i jeśli minęło od niej 70 lat, to znaczy, że wszystkie jego utwory znajdują się w domenie publicznej. Dobrym pomysłem jest również wyszukiwanie dzieł w zasobach bibliotek narodowych i internetowych. Istnieją strony, które, pełniąc funkcję domeny publicznej, udostępniają zasoby i informacje o nich z konkretnych dziedzin np.
- książki: wolnelektury.pl, openlibrary.org;
- filmy: openflix.com;
- muzyka: musopen.org;
- mapy: publicdomainsherpa.com/public-domain-maps-resources.html;
- multimedia (grafiki, filmy, audio): commons.wikimedia.org/wiki.
Dobrym źródłem informacji są również ogólnotematyczne domeny publiczne, które gromadzą informacje o ogromnej ilości utworów, niepodlegających ochronie prawa autorskiego np. archive.org, europeana.eu, czy publicdomainworks.net.
