Nawracające biegunki lub zaparcia oraz ból brzucha mogą sygnalizować zaburzenia czynnościowe w obrębie układu pokarmowego. Jedną z częściej występujących na tym tle dolegliwości jest zespół jelita drażliwego. Jakie objawy sugerują występowania IBS? Czy tę chorobę można wyleczyć?
Czym jest IBS?
Zespół jelita drażliwego (ang. Irritable Bowel Syndrome) to choroba czynnościowa, która charakteryzuje się bólami brzucha połączonymi z defekacją lub zmianą konsystencji lub częstotliwości oddawania stolca. Przypadłość ta jest dosyć częsta – szacuje się, że może występować nawet u 11% populacji ogólnej [1]. Przypadki IBS wykrywa się najczęściej w trzeciej i czwartej dekadzie życia oraz ponad dwukrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn.
Po dziś dzień nie udało się ustalić, dlaczego to kobiety częściej cierpią na IBS. Badania wskazują, że przyczyną mogą być różnice płciowe – odmienna reakcja na stres, czynniki hormonalne, psychologiczne, a także inna reakcja autonomiczna i antynocyceptywna w odpowiedzi na stymulację trzewi. Powodem zwiększonej zachorowalności u kobiet nie jest natomiast sama motoryka jelit, ponieważ u przedstawicieli obojga płci prezentuje się ona identycznie [2].
Jakie są przyczyny IBS?
Za wykształcenie się zespołu jelita drażliwego odpowiada wiele przyczyn, dlatego i samo leczenie zwykle wymaga współpracy lekarzy różnej specjalizacji, w tym psychologów, gastroenterologów i endokrynologów. Decydujące znaczenie w występowaniu dolegliwości odgrywają czynniki psychologiczne, społeczne, dietetyczne, immunologiczne i nie tylko.
Zaburzenie prawidłowego składu ilościowego i jakościowego mikrobioty, czyli ogółu mikroorganizmów zasiedlających przewód pokarmowy, prowadzi do ingerencji w oś mózgowo-jelitową. Znajduje się ona w delikatnej równowadze, która łatwo może zostać zachwiana przez stres, nieprawidłowe odżywianie lub choroby (dlatego u nawet 31% osób, które przeszły zakażenie żołądkowo-jelitowe w ciągu ostatnich 2 miesięcy stwierdza się tzw. poinfekcyjny IBS). W szczególności w wyniku powstałej dysbiozy mikrobioty u chorych na IBS stwierdza się obniżony poziom szczepów bakterii z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium przy jednoczesnym zwiększeniu szczepów Escherichia coli, Streptoccocus, Clostridium spp. Może też wystąpić zmiana proporcji między bakteriami Bacteroidetes a Firmicutes [3].
Kiedy można mówić o zespole jelita drażliwego? Objawy IBS
Opracowanie międzynarodowe zatytułowane Kryteria Rzymskie IV [4] zawiera odświeżone kryteria rozpoznania IBS. Według nowych wytycznych nawracający ból brzucha musi występować przez co najmniej jeden dzień w tygodniu regularnie przez ostatnie 3 miesiące pod warunkiem, że spełnione są minimum dwie spośród trzech następujących cech:
-
ból jest związany z defekacją,
-
ból jest związany ze zmianą częstotliwości wypróżnień,
-
ból jest związany z konsystencją oddawania stolca.
Jednocześnie wymaga się, aby kryteria były spełnione przez ostatnie 3 miesiące z początkiem objawów na co najmniej 6 miesięcy przed rozpoznaniem i przy braku alarmujących symptomów. Do okoliczności, które powinny wzbudzić czujność pacjenta, zalicza się m.in. niekontrolowaną utratę masy ciała, obecność krwi w stolcu, czy występowanie objawów IBS w godzinach nocnych.
Diagnostyka IBS wymaga dużej uważności ze strony lekarza. Nie ułatwia jej fakt, że choroba ma charakter nawrotowy, a objawy mogą wystąpić po długich okresach remisji. Co więcej, wyróżnia się kilka postaci IBS w zależności od dominujących objawów (postać zaparciową C, biegunkową D, mieszaną M oraz niesklasyfikowaną U) i mogą one pojawiać się w różnych okresach u tego samego pacjenta.
Jak radzić sobie z objawami zespołu jelita drażliwego?
Niestety IBS jest chorobą, której nie da się wyleczyć na stałe. Możliwe jest jednak złagodzenie objawów i zmniejszenie częstotliwości ich występowania – co na jelito drażliwe przynosi najlepsze rezultaty?
Zaleca się przede wszystkim wdrożenie na co dzień umiarkowanej aktywności fizycznej oraz dbanie o relaks i wyciszenie organizmu. Skuteczna okazuje się dieta LOW-FODMAP ograniczająca spożycie węglowodanów fermentujących. Należy zadbać też o dopasowanie podaży błonnika do postaci choroby (zwiększenie zawartości włókna pokarmowego w diecie przy zaparciach i zmniejszenie przy biegunkach). Zaleca się unikanie tzw. trigger foods, czyli żywności wyzwalającej objawy, jak mocna kawa i herbata, napoje gazowane, czy alkohol [5].
Dobre rezultaty w łagodzeniu objawów IBS przynoszą probiotyki, np. Lactobacillus plantarum 299v, olejek z mięty pieprzowej lub leki o działaniu rozkurczowym, jak drotaweryna lub alweryna. Ochronnie na jelita działa także prawoślaz, rumianek oraz aloes, które łagodzą stan zapalny i działają osłonowo na układ pokarmowy.
Choć zespołu jelita drażliwego nie można się pozbyć raz na zawsze, poprzez dobór odpowiednich wyrobów medycznych, probiotyków i surowców ziołowych można znacząco poprawić swój komfort życia.
Bibliografia:
-
Adrych K. i in., Rozpoznawanie i leczenie zespołu jelita nadwrażliwego w praktyce lekarza rodzinnego, Varia Medica 2020 tom 4, nr 1, strony 52–59;
-
Lee SY, Kim JH, Sung IK, Park HS, Jin CJ, Choe WH, Kwon SY, Lee CH, Choi KW. Irritable bowel syndrome is more common in women regardless of the menstrual phase: a Rome II-based survey. J Korean Med Sci. 2007 Oct;22(5):851-4;
-
Adrych K., Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych, 225Forum Medycyny Rodzinnej 2018, tom 12, nr 6, 224–233;
-
https://theromefoundation.org/rome-iv/rome-iv-criteria/ [dostęp: 9.01.2025 r.];
-
Kaczorek M. i in., Zespół jelita nadwrażliwego. Zadbaj o swoje jelita i zmień nawyki, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2024.
Artykuł sponsorowany.